साहित्यिक:दिवाकर
दिवाकर यांचा जन्म राजेवाडीला १८ जानेवारी १८८९ साली झाला. शंकर काशीनाथ गर्गे हे त्यांचे दत्तक नांव होते. त्यांचे शिक्षण पुण्याच्या नूतन मराठी विद्यालयात झाले.
नाट्यछटा प्रसिद्धीस आणण्यास त्यांचा मोठा वाटा होता. नाट्यछटा म्हणजे एक प्रसंग, एक पात्र, बोलणेही एकाच पात्राचे, पण दुसया एखाद्या किंवा अनेक व्यक्तींशी ती बोलते आहे असा देखावा, आणि त्यातून मनोगत व्यक्त करण्याची पद्धत.
दिवाकर १ ऑक्टोबर १९३१ रोजी कालवश झाले.
दिवाकरांच्या नाट्यछटा
1 - महासर्प (नाट्यछटा)
2 - एका हलवायाचें दुकान (नाट्यछटा)
3 - एः ! फारच बोबा ! (नाट्यछटा)
4 - आनंद ! कोठें आहे येथें ? (नाट्यछटा)
5 - अवघें पाउणशें वयमान (नाट्यछटा)
6 - मग तो दिवा कोणता ? (नाट्यछटा)
7 - दिव्याभोंवती पतंग उडत आहेत (नाट्यछटा)
8 - अहो, आज गिऱ्हाईकच आलें नाही ! (नाट्यछटा)
9 - अहो कुंभारदादा ! (नाट्यछटा)
10 - तनू त्यागितं कीर्ति मागें उरावी ! (नाट्यछटा)
***
१. महासर्प (नाट्यछटा)
कोणरे तूं ? चल दूर होः - या गुलाबाच्या फुलाला पुनः हात लाव कीं तुला अगदीं कडकडून डसलोंच म्हणून समज ! - अरे तुम्ही माणसें आपसांत काय वाटेल तें करा - एकमेकांचे गळे कापा - रक्त प्राशन करा - आणि खुशाल मजेनें ढेकर देत बसा ! त्या तुमच्या सुखाच्या आड कोणी येत नाहीं ! - जा बरें, बाबा ! असंतोषानें रात्रंदिवस डोकीं कोरीत बसणार्‍या त्या आपल्या मनुष्यसृष्टींत खुशाल जाऊन बैस ! अरे, आपलीं मनें उजाड करतां तीं करतां - आणि आमच्या या सुंदर वनालाही उजाड करुं पाहतां ? किती सुंदर गुलाबाचें फूल हें ! पहा कसें आनंदानें उड्या मारीत आहे ! - तो पहा ! तो ढग आकाशांत दूर एकटाच फिरत आहे ! - त्यालासुद्धां याच्या बाललीला पाहून किती आनंद झाला आहे ! - या वनांतील मौज पहात तो कसा स्वस्थ उभा आहे ! - नको ! हें सुंदर - चिमकुलें - फूल तोडूं नकोस ! अरे, हें आमचें भावंड आहे ! समज, हें तूं तोडून नेलेंसे, तर - मला, माझ्या या सगळ्या भावंडांना, या ढगाला, आणखी आमच्या प्रेमळ आईला किती दुःख होईल ! - तुमचें लहानसे बालक काळानें आपल्या घरीं खेळायला नेलें, तर तुम्हांला किती बरें शोक होतो ! - कमलाकरा, या सुंदर - सुवासिक - फुलाला आमच्या हातूंन हिसकावून नेऊन तूं काय करणार ? आपल्या पत्नीलाच देणार ना ! अरे, आईच्या स्तनापासून तूं तट्कन ओढून आणलेलें हें मूल तिनें पाहिलें, तर ती चट्कन रडायला लागेल ! - जा, तुझ्या प्रियेलाच येथें घेऊन ये, म्हणजे ती या पुष्पाचें चुंबन घेईल, त्याच्याकरितां गाणीं गाईल, - आणखी, तिचें मधुर गायन ऐकून मला - आमच्या आईला - या वनाला - एकंदर सर्व सृष्टीला - किती आनंद होईल ! तुझी लाडकी प्रेमाचा वीणा वाजवायला लागूं दे, कीं आनंदानें मी अगदी डोलायला लागेन ! मी अतिशय रागीट आहें खरा, - पण प्रेमानें मला कोणी जवळ घेतलें, तर कधीं कोणावर मी रागावेन का ?....
***
२. एका हलवायाचें दुकान (नाट्यछटा)
काय कारट्यांची कटकट आहे पाहा ! मरत नाहींत एकदांची ! - हं, काय म्हटलेंत रावसाहेब ! आपल्याला पुष्कळशीं साखरेची चित्रें पाहिजे आहेत ? घ्या; आपल्याला लागतील तितकीं घ्या. छे ! छे ! भावामध्यें आपल्याशीं बिलकूल लबाडी होणार नाही ! अगदीं देवाची शपथ घेऊन सांगतों कीं, माझ्याजवळ फसवाफसवीचा असा व्यवहारच नाही ! - अग ए ! कोठें मरायला गेली आहे कोणाला ठाऊक ! गप बसारे ! काय, काय म्हणालांत आतां आपण ? हीं साखरेंची चित्रें फार चांगलीं साधली आहेत ? अहो, आपणच काय - पण या दुकानावरुन जाणारा प्रत्येक जण असेंच म्हणतो कीं, हीं साखरेचीं केलेलीं पांखरें - झालेंच तर ही माणसेंसुद्धा ! - अगदी हुबेहुब साधली आहेत म्हणून ! - काय ? मीं दिलेले हे पांखरांवरचे रंग कदाचित् विषारी असतील ? छे हो ! भलतेंच एखादें ! हा घ्या, कावळ्याच्या पंखाचा एक तुकडा आहे, खाऊन पहा ! अहो निव्वळ साखर आहे साखर ! फार कशाला ? हीं सगळीं चित्रें जरी आपल्याच सारखीं जिवंत होऊन नाचायला उडायला लागलीं - तरी देखील यांच्यांत असलेल्या साखरेचा कण - एक कणसुद्धां कमी होणार नाहीं ! रावसाहेब, माझें कामच असें गोड आहे ! - अरेच्या ! काय त्रास आहे पाहा ! अरे पोरट्यांनो, तुम्हीं गप बसतां कीं नाहीं ? का या चुलींत घालून तुम्हा सगळ्यांना भाजून काढूं ? तुमची आई कोठें जळाली वाटतें ? - का हो रावसाहेब, असे गप कां बसलांत ? बोला कीं मग किती चित्रें घ्यायचें ठरलें तें ? ....
***
३. एः ! फारच बोबा ! (नाट्यछटा)
आमचे वासुदेवराव शेक्सपीअर किती उत्तम शिकवितात म्हणून सांगूं तुला ! त्यांतून अथेल्लो तर, फारच, फारच चांगलें सांगतात ! तिकडे काय पाहात आहेस रे ? अरे ती एक तरुण विधवा उगीच रडत आहे झालें ! तुला काय करायचें आहे तिच्या रडण्याशीं ? - हो, तुला एक असें विचारायचें आहे कीं, या नाटकांतल्या यागोच्या कॅरेक्टरविषयीं तुझें काय मत आहे रे ? - फारच बेमालूम साधली आहे म्हणतोस ? - छे: ! आपलें तर मत अगदीं साफ विरुद्ध आहे ! कसें म्हणून विचारशील, तर असें पाहा कीं, मनुष्याच्या दुष्ट स्वभावाला शेक्सपीअरनें वाजवीपेक्षां फाजील - अगदीं लाल भडक - असा रंग चढविला आहे झालें ! - नाहीं, तें कबूल आहे रे ! नाट्यसृष्टींत हें पात्र उत्तम - चांगलें उठावदार दिसत असेल, हें मलासुद्धां मान्य आहे ! पण तेंच आपल्या खर्‍या सृष्टींत दुष्टपणाचा पारा इतका वर चढेल कीं नाहीं याची मला तर बोवा शंकाच आहे ! इतका कठोरपणा माणसाच्या अंगीं असणें शक्य तरी आहे ? ए: ! फारच बोवा ! तूं कांहीं म्हण. निदान अशीं दुष्ट माणसें माझ्या तरी पाहण्यांत आजपर्यंत कधींही आली नाहींत, हें मात्र खास ! - स्सुक् ! ती पहा, ती पहा ! त्या खिडकींत उभी आहे ती ! - कां ? कशी सुंदर आहे ? आहे कीं नाहीं ? - हं, हं ! - तरी रडून रडून, हिच्या तोंडावरचा तजेला पुष्कळच कमी झाला आहे ! नाहींतर किती सुंदर ! - आहे, त्या धुरकटलेल्या घरामध्यें, माझें जाळें विणण्याचें काम चांगलेंच पार पडत आलें आहे ! एकदां संपण्याचा अवकाश, कीं ही येऊन त्याच्यांत अडकलीच म्हणून समज ! हः हः.....
***
४. आनंद ! कोठें आहे येथें ? (नाट्यछटा)
देवानें शेवटी माझी अशी निराशा केली ! हाय ! स्वर्गलोकाला सोडून मी येथें कशाला बरें आलों ? जिकडे तिकडे अगदीं अंधार - अंधार आहे येथें ! भूलोक समजून मी चुकून नरकांत तर नाहीं ना आलों ? अरे मला घोडाघोडा खेळायला कोणी एक तरी सूर्यकिरण द्या रे ! तीन दिवस झाले, पण मला प्यायला, एकसुद्धां स्वच्छ व गोड असा वायूचा थेंब अजून मिळाला नाहीं ! देवा ! तूंच नाहीं का मला सांगितलेंस कीं, या मृत्युलोकांत आनंद आहे म्हणून ? मग कोठें आहे रे तो आनंद ? हाय ? नऊ महिने सारखा अंधारांत धडपडत, ठेंचा खात, वारंवार नरड्याला वेलीनीं घट्ट बसविलेले कांटेरी फांस सोडवीत खोल अशा घाणेरडया चिखलाच्या डबक्यांतून रडत रडत, मोठ्या आशेनें मीं प्रवास केला, पण शेवटी काय ? - नको ! अरे काळोखा ! असे कडकडा दांत खाऊन जिकडे तिकडे अशी तेलकट घाण पसरुं नकोस ! - माझ्या जिवाला आग लागली ! मला तडफडून मारुं नका रे ! - आ ! माझ्या तोंडावरचा हा धुराचा बोळा काढा ! नाहीं ! मी पुनः येथें येणार नाहीं ! अरेरे ! माझ्या आशेचा उंच डोलारा शेवटीं या काळोखांत विरुन गेला ना ! काय ? येथें मोठमोठ्यानें रडायला सुरवात झाली ? चला ! आधीं आपल्या स्वर्गाला परत चला ! ...
***
५. अवघें पाउणशें वयमान (नाट्यछटा)
अहो छे हो ! तिला आणखी तिच्या मुलाला मरुन अजून पुरते दोन महिनेसुद्धां झाले नाहींत ! प्लेगचेच दिवस होते ते ! कांही फार दिवसांची गोष्ट नाहीं मी सांगत तुम्हांला - हं ! तिला विचारीला स्मशनांत एकटीला चैन पडलें नसेल, म्हणून माझ्या दामूलाही घेऊन गेली असेल झालें ! असो, जशी ईश्वराची इच्छा ! - यमू म्हणजे माझी प्रत्यक्ष सख्खी चुलत बहीण ! ती प्लेगानें आजारी पडून, तिला वायु झाला आहे, हीं अक्षरें दामूच्या पत्रांत दिसायचा अवकाश, तों मला जें कांहीं रडूं कोसळलें, तें कांहीं पुसूंच नका ! किती वेळां तरी मनांत आलें कीं, तिच्याकडे जावें म्हणून ! पण अगदी नाइलाज होता ! - एक तर ते प्लेगचेच दिवस; व दुसरें असें कीं, घरामध्यें इकडे माझ्या नातवाचा दिवाळसण ! आणि त्यांतून, पुण्यापासून मुंबईपर्यतच्या प्रवासाची दगदग ! या वृद्धावस्थेंत, दम्यानें अगदीं गांजलेल्या या जिवाला, कशी बरें सहन झाली असती ! नाहीं, तुम्हीच सांगा ! - अनंतराव, काय सांगूं तुम्हांला ! ते दोन दिवस माझा जीव कसा अगदीं काळजीच्या भोंवर्‍यांत सांपडला होता ! - अहो पुढें काय ? प्रारब्ध माझें ! दामूच्या पत्रानंतर अगदीं चौथ्या दिवशी सकाळींच, त्याच्या एक स्नेह्याचें पत्र आलें कीं, माझी यमू व तिचा तो दामू, दोघेंही बिचारी प्लेगाच्या वणव्यांत सांपडून तडफडून मेली म्हणून ! दुःखाचा अगदीं पर्वत कोसळला होता माझ्यावर ! - पण तसाच धडपडत कसा तरी एकदांचा चार - पांच तास मुंबईस जाऊन, दामूच्या मित्रानें - मोठा सच्चा माणूस ! जें कांहीं त्यांचें किडूकमिडूक ठेवलें होतें, तें सगळें कांहीं मी येथें घेऊन आलों ! - आतां त्यांच्या घरादारांची व शेतांची कांहीं तरी व्यवस्था मला नको का करायला ? माझ्या यमूला आतां मीच काय तो एकटा वारस - हर हर ! या प्लेगाच्या वादळानें त्यांचा वंशवृक्षच किं हो कोसळून पडला ! कठीण ! - काळ मोठा कठीण येत चालला आहे ! असो ! पण का हो अनंतराव, माझ्या यमूची घरेंदारें व शेतें आतां माझ्या कबजांत यायला मार्गात कांहीं अडचणी तर नाही ना येणार ? ....
***
६. मग तो दिवा कोणता ? (नाट्यछटा)
सखे ! दुसरा दिवा आणतेस ना ?
- अरेरे ! या माझ्या दिव्यांत कितीतरी किड्यांचा बुजबुजाट झाला आहे ! माझ्या तेलाची घाण झाली !
- घाण झाली !! - काय ? काजळाचा बर्फ पडत आहे ! - सखे ! अग सखे ! येतेस ना लवकर ?
- अग, माझ्या खोलींत जिकडेतिकडे हा दिवा काजळ उधळीत आहे ! अरे दिव्या ! माझ्यावर जितका काजळाचा वर्षाव करावयाचा असेल तितका कर ! - पण माझ्या या शेक्सपीअरवर व ब्राउनिंगवर एक कणसुद्धां टाकूं नकोस ! - हाय ! हें तेल किती स्वच्छ होतें ! पण आतां ! - हे किडे उसळून उडया मारायला लागले म्हणजे हेंच तेल, निळें, पिंवळें, हिरवें, तांबडे लाल ! - पहा, पहा ! कसें आतां काळें झालें आहे तें !
- दिवा भडकला !
- काय म्हटलेंस ? दुसरा दिवा नाहीं ? तुला कोणीं धरुन ठेवलें आहे ! - हाय ! माझ्या तुळईला आग लागली ! - माझें घर पेटलें !
- धांवा ! धांवा !!
मी भाजून मेलों ! मला कोणी तरी वांचवा हो !
काय हा आगीचा डोंब !
देवा ! देवा !!
- हं !
येथें तर कांहीं नाहीं ! शांततेच्या मांडीवर काळोख तर स्वस्थ घोरत आहे ! आग नाहीं, कांही नाहीं ! मग, तो दिवा कोणता बरें भडकला होता ? ....
***
७. दिव्याभोंवती पतंग उडत आहेत (नाट्यछटा)
काय म्हटलेंस ? आपल्या जीविताचा तुला कंटाळा आहे ? - हे बघ, हे बघ, या दिव्याभोंवती कसे पतंग उडत आहेत - कसे पण प्रेमानें अगदी तर्रर्र होऊन भोंवतलच्या जिनसांवर तडातड उड्या मारीत आहेत ! हा पहा, या लहानशा पुस्तकावर कसा सारखा धिरट्या घालीत आहे ! - प्रेमशोधनच आहे हं ! - अग नको, नको, त्याला हात नको लावूंस ! - बाबांनो, या दिव्याच्या ज्योतीला खुशाल आनंदानें प्रदक्षिणा घाला ! - काय पहा ! त्या ज्योतीच्या लाटांमध्ये पोहण्यासाठीं, बिचारे चिमणीवर कसे धडक्यावर धडक्या घेत आहेत ! - कशाला ! - अंतः करणातील प्रेमाची प्रखरता, प्रकाशाच्या - ईश्वरी प्रेमाच्या - प्रखरतेमध्यें मिसळायला ! - तें ज्योतीमध्यें बुडून गेलेलें दीपगृह आहे ना ?
अग तें अंगुस्तानासारखें दिसत आहे तें ?
- तेथें जायचें आहे त्यांना ! अरेरे ! बिचारे पहा कसे मरुन पडले आहेत ते !! धडपड, धडपड केली खरी, त्यासारखें, यांच्या आत्म्यांना तर तें दीपगृह मिळालें ! - त्या लहानशा ठिकाणीं कितीतरी जोडपीं आनंदानें, प्रेमानें नांदत असतील नाहीं ! - आपल्या या अफाट जगांत सारखा कलह सुरु आहे ! पण तोंच त्या चिमुकल्या स्वर्गातून, कलहाचा एक तरी - अगदीं लहानसा तरी - सुस्कारा आपल्याला ऐकूं येत आहे का ! खरेंच ! या पतंगांचें जीवित कितांतरी सुखाचें, प्रेमाचें आहे ! आपलेंही - ! ....
***
८. अहो, आज गिऱ्हाईकच आलें नाही ! (नाट्यछटा)
काय करावें ! आज दारुलाबी खिशांत पैशे नाहींत ! - काय कोंडाबाई ! अहो कोंडाबाई ! काय तुमचें भांडण तरी काय आहे ? अशा आमच्यावर रागावलांत कां ? - काय म्हटलेंत ? काल तुम्हांला ओझ्याला बोलावलें नाहीं, म्हणून तुम्ही माझ्यावर इतक्या रागावलां ? जाऊं द्या कीं ! उद्यां लागतील तितकीं गिर्‍हाइकें येतील ! मग सगळ्या गवर्‍या तुम्हीच मसणांत नेऊन टाका ! मग तर झालें ? अहो, गिर्‍हाइकें येऊं द्या कीं, मग तुम्हांला पैशेच - पैशे ! - काय त्रास आहे पहा ! अग ए ! कां उगीच गागत आहेस ? गांवांत कोण प्लेग चालला आहे ! - अहो, कोणाचे जीव बी सुचित नाहींत, - आणि ही सटवी मधासधरुन उगीचच भांडत आहे ! - बरें झालें घरांत तेल नाहीं तर ! आणूं कोठून पैशे ? - काय सांगूं कोंडाबाई ! हिच्या रोजच्या या काहारामुळें मला आपल्या जिवाचा अक्शी कंटाळा आला आहे ! - कोण आहे ? दौलतशेट ! या शेटजी, जयगोपाळ, बसा. खरोखर, तुम्हीं तर माझी अगदीं पाठ पुरवली आहे बुवा ! किती पंचवीसच रुपये बाकी राहिली आहे ना ? देऊन टाकीन, - उद्यां संध्याकाळच्या आंत, सगळे पैशे चुकते करतों ! - आतां काय सांगावें ! रामाशपथ, या वेळेला खिशांत एक पैसुद्धं नाहीं ! अहो, आतांपर्यंत मुळी गिर्‍हाइकच आलें नाहीं ! ...
***
९. अहो कुंभारदादा ! (नाट्यछटा)
' कां रडतों ! ' रावसाहेब, मी आपल्या जन्माकरतां रडतों आहें ! हीच ती जागा ! आणखी, याच दिवशीं सकाळीं - नुकतें अकरावें वर्ष लागलें होतें मला - कोंवळ्या उन्हामध्यें, वार्‍यानें भुरभुर उडणार्‍या या भट्टीतल्या विस्तवाच्या कुरळ केसांवर हात फिरवीत, मोठ्या मजेमध्यें बसलों होतों मी ! इतक्यांत दोन गोळ्या माझ्या पाठींत शिरल्या ! बाबा अन आई रडायला लागलीं ! पण मी मात्र येथें, मृत्युलोक व परलोक यांच्यामध्यें झोके घेत खुशाल निजलों होतों ! पुढें, अंधारांत वाट चुकलेल्या कालाचा चुकून माझ्या जखमेवर हात पडला मात्र, तोंच सगळ्याच शिरा झणाणून ' नको ! ' म्हणून ओरडल्या ! डोळे उघडून जों पाहतों तोंच, एक मोठी थोरली बंदूक घेतलेला धिप्पाड पुरुष - त्याच्या अंगाभोंवतीं किती तरी लहानमोठे तारे इकडून तिकडे फिरत होते ! - माझ्या हदयावरुन आपला हात उचलतांना दृष्टीस पडला ! - व हंसत हंसत तो काय म्हणाला, ' नको ! तर राहिलें ! असाच रडत बैस, पुनः मात्र मी लवकर येणार नाहीं ! ' - पुढें काय ? अंधार ! रावसाहेब, या गोष्टीला आज पन्नास वर्षे झाली. आई मेली, बाप मेला ! पण मी मात्र दुर्दैवामध्यें तडफडत आहें ! मधून मधून काय सुखाचे झुळझुळ वारे वाहतील तेवढेच ! - ऐका, सातांचे ठोके पडत आहेत. रावसाहेब, हा शहराच्या मध्यावर असलेला घड्याळाचा उंच मनोरा या माझ्या भट्टींतून तयार झालेल्या विटांनीं बांधलेला आहे ! हा मनोराच काय, पण गांवांत दिसणार्‍या मोठमोठ्या इमारतींनाही मींच विटा पुरविल्या आहेत ! - हा मनोरा बांधल्याला जवळजवळ आठ वर्षे झालीं; पण आकाशांत मोठमोठ्या वावटळी सुटून जरी सारखा धो धो पाऊस पडत होता, वर आणखी विजाही कडकडत होत्या, तरी हा आपला छाती काढून त्यांच्याकडे टक लावून पाहत उभाच ! कितीही कडक ऊन पडो, पण एक वेळसुद्धां यानें हुश्श म्हणून केलें नाहीं ! माझ्या हातच्या विटांचा मनोरा हा ! - नरकामध्यें माझ्या पापकर्माची मनोरा उभारलेला आहे ! नाहीं असें नाहीं ! - पण हाय ! माझीं ही व्यसनी मुलें व त्यांचे फाजील लाड करणारी माझी बायको, या प्राण्यांच्या दुर्दैवाला मदतीला घेऊन सर्व जण, रोज सकाळपासून रात्री दिसेनासें होईपर्यत मी रावून तयार केलेला - या हदयांतील प्रचंड असा आशेचा मनोरा रोजच्या रोज भांडणांची वादळे उत्पन्न करुन ढासळून कीं हो टाकतात ! काय सांगूं ! रात्रीं झोपेकरतां डोकें टेकायचा अवकाश, की ' नको ! नको ! म्हणून भेसूर गळा काढून माझी उशी रडायला कीं हो लागते ! - अरे पांडुरंगा ! हाय रे पांडुरंगा !! ....
***
१०. तनू त्यागितं कीर्ति मागें उरावी ! (नाट्यछटा)
.... या आळीला का ? ' ख्राइस्ट लेन ' असें म्हणतात. त्या समोरच दिसणार्‍या खांबाच्या कपाळावर काळ्या अक्षरांनीं लिहिलेली पाटी ठोकलेली आहे, तिकडे आपण पाहिलेंच नाहीं वाटतें ? - ते पहा, अजून रक्ताचे डाग आहेत त्या खांबावर ! फळीवरही थोडेसे शिंतोडे उडालेच आहेत. - अहो, परवां रात्रीचीच गोष्ट. दारुबाज नवर्‍यानें घराबाहेर हाकून दिलें म्हणून ज्या बिचारीनें - किती गरीब आणि सद्गुणी होती ती ! - रागाच्या आवेशांत त्याच, त्याच, खांबावर आपलें कपाळ फोडून जीव दिला, त्याच बाईच्या आत्म्यानें जातां जातां ' ख्राइस्ट ' या अक्षरांवर ते रक्ताचे शिंतोडे उडविले आहेत ! - हें झालें ? तसेंच एकदां त्या खांबाजवळ एक मूल - अरेरे ! त्या अर्मकाच्या नरड्याला व छातीला पांच, पंचवीस खिळे ठोकलेले ! - असें तें मूल, कोणीं चांडाळानें आणून टाकलें होतें ! - जाऊं द्या कीं ! आपल्याला काय करायचें आहे या गोष्टीशी म्हणा ! - काय चिरुट ? कोणत्या छापाचा आहे ? वेलिंग्टन चिरुट असेल, तर मग हरकत - नाहीं ! अहो परवां काय झालें ! जवळच इमर्सन चौकांत विस्मार्क कंपनीचें दुकान आहे - तेथें मीं जवळजवळ दोन शिलिंगाचे पैगंबर छापाचे चिरुट, जो तो त्यांची स्तुति करायला लागला, म्हणून मोठ्या हौसेनें विकत घेतले ! - झालें ! थोड्या वेळानें मी जो त्यांतला एक ओढून पाहातों तों काय ! सारखा अर्धा तास ठसका ! - असा कांहीं संताप आला कीं, ते सगळे चिरुट घेतले, अन् लागलीच शेजारच्या गटारांत फेंकून दिले ! - नांवें मात्र मोठमोठ्यांचीं, पण येथून तेथून बदमाषगिरी ! - अरे वा ! तुमचा नेपोलियन शू बराच टिकला आहे कीं ! - मी तुम्हांला सांगत नव्हतों कीं तो सॉक्रेटिस बूट घेऊं नका म्हणून ? असो. आपण आमच्या देशामध्यें, माझ्या घरीं पाहुणचार घेत कांहीं दिवस तरी राहिलेंच पाहिजे. पहिल्यानेंच येथें आलां आहांत - तो पहा ! आमच्या वाइजमनच्या बहिरी ससाण्यानें कसा पक्षी धरुन आणला आहे ! - मोठा चलाख आहे ! जवळजवळ रोज तीसपासून पस्तीसपर्यत पांखरें धरुन आणतो ! त्याचें नांव काय ठेवलें आहे ठाऊक आहे का ? - शेक्सपीअर ? - कारण तो म्हणतो कीं, जसा कविराज शेक्सपीअर, माणसाच्या अंतःकरणांत अगदीं सांदीकोपर्‍यांत दडून बसलेले विचार पकडून आणण्यांत मोठा हुशार होता, तस्सा माझा हा ससाणा पांखरें धरुन आणण्यांत मोठा वस्ताद आहे ! हः हः हः का ? आहे कीं नाहीं ! ....
***
